[171] นวมาปทาเน ตทาหํ มาณโว อาสินฺติ ยทา สุเมธปณฺฑิโต ทีปงฺกรภควโต สนฺติกา พฺยากรณํ ลภิ, ตทา อหํ เมโฆ นาม พฺราหฺมณมาณโว หุตฺวา สุเมธตาปเสน สห อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา สิกฺขาปเทสุ สิกฺขิโต เกนจิ ปาปสหาเยน สํสฏฺโฐ สํสคฺคโทเสน ปาปวิตกฺกาทิวสํ คโต มาตุฆาตกมฺมวเสน นรเก อคฺคิชาลาทิทุกฺขมนุภวิตฺวา ตโต จุโต สมุทฺเท ติมิงฺคลมหามจฺโฉ หุตฺวา นิพฺพตฺโต, สมุทฺทมชฺเฌ คจฺฉนฺตํ มหานาวํ คิลิตุกาโม คโตฯ ทิสฺวา มํ วาณิชา ภีตา ‘‘อโห โคตโม ภควา’’ติ สทฺทมกํสุฯ อถ มหามจฺโฉ ปุพฺพวาสนาวเสน พุทฺธคารวํ อุปฺปาเทตฺวา ตโต จุโต สาวตฺถิยํ วิภวสมฺปนฺเน พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา สรมาโน วนฺทติฯ ตทา ภควา ‘‘จิรํ ธมฺมรุจี’’ติ มํ อาหฯ

[184] อถ โส เถโร ‘‘สุจิรํ สตปุญฺญลกฺขณ’’นฺติอาทีหิ คาถาหิ โถเมสิฯ ภนฺเต, สตปุญฺญลกฺขณธร โคตมฯ ปติปุพฺเพน วิสุทฺธปจฺจยนฺติ ปุพฺเพ ทีปงฺกรปาทมูเล ปริปุณฺณปารมีปจฺจยสมฺภาโร สุฏฺฐุ จิรํ กาลํ มยา น ทิฏฺโฐ อสีติ อตฺโถฯ อหมชฺชสุเปกฺขนนฺติ อชฺช อิมสฺมิํ ทิวเส อหํ สุเปกฺขนํ สุนฺทรทสฺสนํ, สุนฺทรทิฏฺฐํ วา นิรุปมํ วิคฺคหํ อุปมารหิตสรีรํ โคตมํ วต เอกนฺเตน ปสฺสามิ ทกฺขามีติ อตฺโถฯ

[185-186] สุจิรํ วิหตตโม มยาติ วิเสเสน หตตโม วิทฺธํสิตโมโห ตฺวํ มยาปิ สุฏฺฐุ จิรํ โถมิโตติ อตฺโถฯ สุจิรกฺเขน นที วิโสสิตาติ เอสา ตณฺหานที สุนฺทรรกฺเขน โคปเนน วิเสเสน โสสิตา, อภพฺพุปฺปตฺติกตา ตยาติ อตฺโถฯ สุจิรํ อมลํ วิโสธิตนฺติ สุฏฺฐุ จิรํ ทีเฆน อทฺธุนา อมลํ นิพฺพานํ วิเสเสน โสธิตํ, สุฏฺฐุ กตํ อธิคตํ ตยาติ อตฺโถฯ นยนํ ญาณมยํ มหามุเนฯ จิรกาลสมงฺคิโตติ มหามุเน มหาสมณ ญาณมยํ นยนํ ทิพฺพจกฺขุํ จิรกาลํ สมธิคโต สมฺปตฺโต ตฺวนฺติ อตฺโถฯ อวินฏฺโฐ ปุนรนฺตรนฺติ อหํ ปุน อนฺตรํ อนฺตราภเว มชฺเฌ ปรินฏฺโฐ ปริหีโน อโหสินฺติ อตฺโถฯ ปุนรชฺชสมาคโต ตยาติ อชฺช อิมสฺมิํ กาเล ตยา สทฺธิํ ปุนปิ สมาคโต เอกีภูโต สห วสามีติ อตฺโถฯ

น หิ นสฺสนฺติ กตานิ โคตมาติ โคตม สพฺพญฺญุพุทฺธ, ตยา สทฺธิํ กตานิ สมาคมาทีนิ น หิ นสฺสนฺติ ยาว ขนฺธปรินิพฺพานา น วินา ภวิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ

ธมฺมรุจิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

ทสมาปทานํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

เอกูนปญฺญาสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

50-53. กิงฺกณิปุปฺผาทิวคฺโค

1-40. กิงฺกณิปุปฺผิยตฺเถรอปทานาทิวณฺณนา

ปญฺญาสมวคฺเค จ เอกปญฺญาสมวคฺเค จ ทฺเวปญฺญาสมวคฺเค จ เตปญฺญาสมวคฺเค จ สพฺพานิ อปทานานิ อุตฺตานาเนวาติฯ

54. กจฺจายนวคฺโค

1. มหากจฺจายนตฺเถรอปทานวณฺณนา

จตุปญฺญาสมวคฺเค ปฐมาปทาเน ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต มหากจฺจายนตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิปฺปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ เอกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถนฺโต ปณิธานํ กตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล วิชฺชาธโร หุตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺโต เอกสฺมิํ วนสณฺเฑ นิสินฺนํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส กณิการปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ